کەمال چۆمانی بۆ ماڵپەڕی سەردەشت عوسمان : خۆپیشاندانەکانی دژ بە یاسای خۆپیشاندان و تا ئەگاتە خۆپیشاندانەکانی ١٧ی شوباتی خوێناوی، بەشێک لە هۆکارەکانی، دەرەنجامی شەهیدکردنی سەردەشت عوسمان بوو

ماڵپەڕی سەردەشت عوسمان: هەموو ئاماژەکان ئەگەرێنەوە سەر ئەو خاڵەی سەردەشت لەسەر ساتێریک تیرۆر کرا کە ناوی کچێکی بارزانی تێدا هاتبوو، هەن دەیانەوێت ئەمە پەیوەست بکەنەوە بە فەرهەنگی پیاوەتی و ناموسیەوە، ڕای ئێوە لەمباریەوە چییە؟ تاکەی سەرۆک و خێزان و بنەماڵە ئەبێ تابوو بن؟ تاکەی پیرۆزییەکانی بتەکانی بنەماڵە و هۆز و عەشیرەت بەپیرۆز ئەکرێن؟

کەمال چۆمانی : من بەتەواوی پێچەوانەی ئەوانە بیرئەکەمەوە کە تێرۆرکردنی سەردەشت عوسمان ئەبەستنەوە بە نوسینی وتارێکی سەتایەر (satire) کە ناوی کچێکی بارزانیی تێدا هێنابو. تیرۆرکردنی سەردەشت تەنها پەیوەندیی بەوەوە هەبو کە کوڕێکی گەنج لە شارێکی تارادەیەکی بێدەنگی وەک هەولێر پێگەیشتوە و هیچ سنورێک ناناسێ و هێدی هێدی خەریکی شکاندنی بتەکانە. دەستەڵاتێک لەبەردەم کوڕێک وەستاوە کە سبەی رۆژێ لەوانەیە ببێتە یەکێک لە رۆژنامەنوسە هەرە دیارەکانی ئەو شارە. بۆ رێگرتن لە گەورەبونی تواناکانی گەنجێک کە نە بە پارە دەکڕدرێ، نە بە ئارەزو هەڵدەخەڵتێنرێ، نە بە دەستەڵات و هەرچی ئیمتیازاتی دیکەیە فریودەدرێ، دەستەڵات ناچارە رێگایەک بگرێتەبەر کە ترسنۆکانەترین رێگایە، بەڵام باجەکەی هەرچی بێ، باشترە لەوەی گەورە بێ.
ئەم جۆرە کوشتنە، لە هەوڵی رێگەگرتنی فیڕعەون ئەچێ لە گەورەبونی هەرچی منداڵە لە ترسی (موسا)یەک. چیڕۆکی پێغەمبەر موسا، سەلامی خوای لەسەر بێ، نیشانمانئەدا چۆن دەستەڵاتی تاغوت سڵ لە هەرچی بەربەرییەت هەیە ناکاتەوە بۆ ریگرتن لە دروستبونی ئەو ئینسانانەی کە بە قسەی خۆیان ‘مێشکی کۆمەڵگە’ ئەشێوێنن. 
سەردەشت توانی، هەرچەندە خۆی بوە قوربانی، بەڵام بە هەرچی بنەماڵە و هۆز و بتی دروستکراوی موقەدەسکراو هەیە بڵێ؛ ئەوەتا کوڕێک لەوپەڕی بەرائەتی خۆیەوە، خۆیی و قەڵەمێکی تیژکراو بە خەونی گەورە، هەمو بتەکانتان تێکئەشكێنێ.
پیرۆزکردنی بنەماڵە و هۆزەکان، چەندە ریشەیەکی مێژویی و کولتوری هەبێ، ناکاتە ئەوەی نەگەیشتبێتە خاڵی کۆتایی. هەرچەندە بنەماڵەکان و هۆزەکان بیانەوێ ئەو قەداسەتەیان بمێنێ، بەڵام نەوەیەک دروستبوە چیتر ئەو موقەدەسکردنەی لا قبوڵ نییە.

ماڵپەڕی سەردەشت عوسمان:شەڕی ئازادی دەربڕین و موقەدەساتە داسەپاوەکان لە کوردستان لە تیرۆری سەردەشتدا بەرەوڕووبونەوەیەکی توند نمایش ئەکات، ئەو دەسەڵاتەی سەردەشتی تیرۆرکرد ویستیان و دەیانەوێت لە ڕێگای ئەم تاوانەوە چ پەیامێک بگەیەنن؟ ئەم جۆرە پیرۆزکردن و داسەپاندنی پیرۆزیانە ج ڕۆڵێک لە شکڵپیدانەوەی دەسەڵاتدا لە کوردستان دەبینێت؟
کەمال چۆمانی: شەڕی تیرۆرکردنی دەنگی ئازاد و یاخیی لە نایەکسانی و نادادپەروەری و دیکتاتۆرییەت، پێش سەردەشتیش کراوە، بەڵام لە سەردەشتدا ئەگاتە لوتکەی بەربەرییەت. 
تیرۆرکردنی سۆرانی مامە حەمە دو ساڵ بەر لە تیرۆرکردنی سەردەشت عوسمان، ئاماژە بو بەوەی کە شەڕی سەرکوتکردنی ئازادی لەڕێی تیرۆرەوەیە و دەستەڵات گەیشتۆتە رادەی لەرزۆکبون لە بەرامبەر ئەو دەنگە ئازادانەی سەریانهەڵداوە. ئەو تیرۆرکردنانە هیچ پەیامێکیان پێ نییە جگە لە پەیامی ‘لە هەر کوێیەک هەوڵی فراوانکردنی ئازادی و دیموکراسییەت هەبو، ئێمە لەوێین بۆ بێدەنگکردنی ئەگەر بە تیرۆرکردنی کارەکتەرەکانیش بێ’.
بەدرێژایی مێژوی حیزبە کوردییەکانەوە، هەوڵیانداوە خۆیان موقەدەس بکەن. زۆربەی موقەدەسکردنەکانیش هەوڵدان بوە بۆ بەخواکردنی کەسی یەکەم. هەر لە بەر ئەوەشە قسەکردن لەسەر کەسی یەکەمی حیزبە کوردییەکان بە ‘سنوربەزاندن’ دانراوە. لە تیرۆری سەردەشت عوسماندا بۆمان رونبوەوە هێشتا حوکمڕانیی کوردستان لەژێر رەشماڵەکانەوە ئەکرێ نەک لە کۆشكێک کە پێیدەگوترێ پارلەمان یان ئەنجومەنی وەزیران. ئەو رەشماڵە خەتەرێکە و تا ئێستاش وەلانەنراوە. تا حوکمی کوردستان لەژێر رەشماڵەکانەوە بێ، تیرۆری سەردەشتەکان بەردەوامیی ئەبێ.

ماڵپەڕی سەردەشت عوسمان: پایەکانی هەڵکشان و زەقبوونەوەی ئیستیبدادی سیاسی لە کوردستاندا چییە؟ چۆن دەکرێت سنوور بۆ ئەمە دابنرێت؟ ئایا لەو ڕوبەڕو بونەوەیەی لەسەر تاوانی تیرۆری سەردەشت ڕوویدا ئاسۆی سەرکەوتن و شکستی جوڵانەوەی ئازادیخوازانە لە کوردستان چۆن خۆی نیشان دا؟
کەمال: پایەکانی هەڵکشان و زەقبونەوەی ئیستیبدادی سیاسی لە کوردستان رۆچونەتە نێو عەقڵییەتی سیاسیی حیزبە حوکمڕانەکانەوە. سەرەتا ئەو پایانە پێویستە لە عەقڵییەتیان بێنە دەرەوە ئینجا قسەبکرێ لەسەر لە رەگوریشە دەرهێنانیان لەناو سیستەمی سیاسییدا. 
هێزە حوکمڕانەکان وا تەماشای دەستەڵات ئەکەن کە بە ‘خوێن هاتونە و بە خوێنیش لائەچن’. بیناکردنی بیرکردنەوەی هەر هێزێک لەسەر ئەو تێڕوانینە جگە لە کارەسات شتێکی تر بۆ گەل و وڵات بەرهەمناهێنێ. فەڕەنسای دوای جەنگی جیهانی دوەم و پاوانکردنی دەستەڵات لای نوخبەیەکی پاوانخواز بە بیانوی رزگارکردنی وڵات، شۆڕشی گەنجانی فەڕەنسای لێکەوتەوە. کوردستانی دوای راپەڕینی بەهاری ١٩٩١ و پاوانکردنی کۆی جومگەکانی دەستەڵات و حوکمڕانیی کوردستان و تیرۆرکردن و راوەدونانی ئازادیخوازان و ریفۆرمیستەکان، ١٧ی شوباتی لێکەوتەوە. 
لە تیرۆری سەردەشت عوسمانەوە، کوردستان پێی نایە قۆناغێکی نوێترەوە. تا کوشتنی سەردەشت، هێزە سیاسییە حوکمڕانەکانی کوردستان خەڵکیان ئەکوشت و خێزان و جەماوەری کوردستانیش بێدەنگئەبون، چونکە لە بێدەنگنەبونیان، مەرگی خۆشیان ئەبینیەوە. بەڵام لە روداوی سەردەشتدا، هاوکێشەکە تەواو پێچەوانە بوەوە. دەستەڵات هەرگیز بیری لەوە نەکردبوەوە کە ئەو کۆدەنگییە جەماوەرییە و ئەو خۆپیشاندان و کەمپین و ناڕەزایەتییانە لە تیرۆرکردنی گەنجێک سەرهەڵئەدەن. 
خودی تیرۆرکردنی سەردەشت سەرکەوتنێکی گەورەیە بۆ هەمو ئازادیخواز و رۆژنامەنوسانی کورد. شەهیدبون باڵابونە نەک شکست. ئەو تیرۆرکرا، چونکە کاریگەریی ئەو بەسەر جڤاکدا باڵی ئەکێشا. دەستەڵات بۆچی کەسێک تیرۆرئەکا ئەگەر هەست بەوە ناکا مەترسییە بۆ سەر ئەو. لە خەباتکردن بۆ ئازادی و دیموکراسی، سەرکەوتن و ژێرکەوتن نییە، چونکە خەباتێکە لە خاڵێکدا وەستانی بۆ نییە؛ بەڵکو خەباتێکی بەردەوامە. ئەمەش لەبەرئەوەیە، تا دەستەڵات هەبێ، ئەبێ خەبات بۆ ئازادی و دیموکراسی هەبێ. لە کوێدا دەستەڵات هەستیکرد خەبات وەستاوە، لەو خاڵدا دەستەڵات دەست بە ئیستیبدادییەت ئەکاتەوە. سروشتی هەمو دەستەڵاتێک پاوانخوازانەیە، ئەوە خەباتی ئازادی و رێکخراوە ناحکومی و یاساکانن دەستەڵات لغاوئەکەن و لێیناگەڕێن ئەو سنورانە ببەزێنێ کە مەترسین بۆ سەر ماف و ئازادییەکانی مرۆڤ.
تیرۆرکردنی سەردەشت جارێکی تر ئازادیخوازنی کۆکردەوە و تێیگەیاندن کە خەبات بۆ ئازادی نابێ بوەستێ. هەرچەندە خوێنیش ببەخشرێ لەپێناویدا، ئەبێ بەردەوام بێ. بەردەوامیش بو، بەردەوامیشە و بەردەوامیش ئەبێ.

ماڵپەڕی سەردەشت عوسمان: سەردەشت لە کوردستان نوێنەرایەتی چی دەکات؟ تیرۆری ئەو لە پەیوەند بە کێشەی نەوەی نوێ لەگەڵ دنیا کۆن سیمبولی چییە؟ ئایا دەرکەوتنی سەردەشت و سەردەشتەکان لە کوردستاندا دیاردەیەکی گوزەرایە، یان گوزارش لە ململانێیەکی قوڵ و قەڵەشتی گەورەی کۆمەڵایەتی دەکات؟ 
کەمال چۆمانی: سەردەشت نوێنەرایەتی هەمومان ئەکا. ئەو نە تەنها نوێنەری توێژی رۆژنامەنوسان و ئەوانەیە کە سەروکاریان لەگەڵ نوسین و رۆژنامەوانیدا هەیە، بەڵکو نوێنەری هەموانە، بەوانەشەوە کە لەناو حیزبە حوکمڕانەکان دان و جورئەتی ئەوە ناکەن دەنگهەڵبڕن. نوێنەری نەوەیەکە کە لەنێوان وابەستەبون بە دونیای دۆگمای سەرکردە بەناو شۆڕشگێڕەکان و یاخیبون لێیان، دوەمیان هەڵئەبژێرن. سەردەشت نوێنەری هەر دەنگێکە کە بێدەنگ کراوە. ئەو نوێنەری دژی بێدەنگبونە. نوێنەری ئازادییە. 
ئەگەر لە فیکری سەردەشت وردبینەوە، ئەو لە گەڕان بو بە دوای جیهانێک جیا لەو دونیا کۆن و دۆگمایەی هێزە بەناو شۆڕشگێرەکان تا ئەمڕۆ وێنایان کردوە. نیگەرانییەکی زۆر لە تێڕوانینەکانی بەدیئەکرێ بەرامبەر گوتاری باوی ئەوان. ئەو دواجار بڕیارئەدا کە دونیای کۆن تەڵاق بدا، هەر بۆیە دەست بۆ کۆمەڵێک تابو ئەبا کە دواجار خۆی ئەبێتە قوربانی. سەردەشت دابڕاو نەبوە لە کۆی ئەو نەوەیەی کە بەتایبەت لە دوای ئازادکردنی عێراقەوە بونە سیمبولی گۆڕان و چاکسازی. 
دەرکەوتنی سەردەشت و سەردەشتەکان دەرەنجامی کەڵەکەبونی ناعەدالەتی، نادیموکراتییەت و سیستەمی تۆتالیتارییانەی دو هێزەکەیە لە هەرێمی کوردستاندا. دەرکەوتنی ئەو دەنگە ناڕازییانە، پەیوەندی بە ململانێی نەوەی کۆن و نەوەی نوێ هەیە. نەوەی کۆن باوەڕی بە موقەدەسکردنی دەستەڵات و هێشتنەوەی دەستەڵاتە لە فۆڕمێکی کلاسیکیی عەشایەری و نەوەی نوێش باوەڕی بە موئەسەسەکردنی دەستەڵاتەکان و حوکمی قانونە. نەوەی کۆن ئازادی لەوەدا ئەبینێتەوە کە باڵەخانە دروستبکا و عەقڵ گەمارۆبدا، نەوەی نوێ باوەڕی بە روخاندنی باڵەخانەکانی حیزب و بنیاتنانی باڵەخانەکانی عەقڵ و مەعریفەیە. ئەتوانم بڵێم ململانێی جەهل و مەعریفەیە. 

ماڵپەڕی سەردەشت عوسمان: بەر لە سەردەشت گەلێک ڕوداو و تاوانی گەورەی تر لە کوردستاندا ڕویان داوە، دەسەڵاتی حاکم نمونەی زۆری تری سەرکوتی خوێناوی لە مێژوی ڕەشی خۆیدا هەیە، چی وای کرد ئەم جارە تیرۆری گەنجێک ئەو هەموو توڕەییە بهێنیتە سەر شەقام؟
کەمال چۆمانی: تیرۆری سەردەشت عوسمان، هەم شوێن و هەم کاتەکەی وایکرد جیاواز بێ لە کۆی تیرۆرکردنەکانی دی. سەردەشت بە نوێژی نیوەڕۆ شەهیدکرا. لە شارێک کە پایتەختی هەرێمی کوردستانە و بە یەکێک لە ئەمینترین شارەکانی عێراقدا دائەنرێ. جگە لەوانە، هۆکاری هەرە سەرەکی ئەو دەنگدانەوە گەورەیە، هۆشیاریی کۆمەڵگەی کوردەواریی بو. ئێمە ئەوکات لە چۆمان خۆپیشاندانمان کرد کە ئەمە بۆ خۆی گۆڕانکارییەکی گەورە بو بۆ یەکەمجار خۆپیشاندان بۆ ئازادیی رادەربڕین و ئیدانەکردنی تیرۆر ناوچەیەکی وا دور لە سەنتەری شارە گەورەکان بگرێتەوە. کۆمەڵگەی کوردی چیتر ئەو کۆمەڵگەیە نییە کە لە ٩٤ لەپێناو ویستی دو حیزبدا یەکتر بکوژن. هۆشیاریی خەڵک گەیشتۆتە ئاستێک کە هەموان هەستئەکەن لە بەرامبەر کارەساتێکی گەورە وەستاوینەتەوە و ئەگەر هەمومان دەنگهەڵنەبڕین، ئەوا سبەی رۆژێ وەک سەردەشت ئەکوژرێین. 
بە تەماشاکردنێکی خێرا، بۆمان رونئەبێتەوە هۆشیاریی سیاسیی و کۆمەڵایەتیی ئەو شار و شارۆچکانەی کە تێیدا جوڵانەوەی رۆشنبیریی زیاترە، بەرفراوانترە لە شار و شارۆچکەکانی تر. بۆ نمونە، خۆپیشاندان و کەمپینی گەورەتر لە سلێمانی بۆ سەردەشت پێکهێنرا وەک لە هەولێر. لە هەمو شار و شارۆچکەکانی سنوری پارێزگای هەولێر، تەنها لە چۆمان خۆپیشاندانکرا بە شێوەیەک کە ببێتە جێی سەرنجی دەستەڵات و میدیا. ئەمە فەرزکردنی سلێمانی نییە بەسەر هەولێردا، بەڵام لەوانەیە ئەگەر ئەمڕۆ سەردەشت شەهیدکرابوایە لە هەولێر، دەنگدانەوەی گەورەتری دەبو وەک ئەوەی لە ٢٠١٠ هەیبو. 
بە باوەڕی من، خۆپیشاندانەکانی دژ بە یاسای خۆپیشاندان و تا ئەگاتە خۆپیشاندانەکانی ١٧ی شوباتی خوێناوی، بەشێک لە هۆکارەکانی، دەرەنجامی شەهیدکردنی سەردەشت عوسمان بون. سەردەشت عوسمان بوە هەوێنی ئەو خۆپیشاندانانە. لە تیرۆری سەردەشت عوسمانەوە هەموان تێگەیشتین رێگایەکی ترمان نییە بۆ دەربازبون لەو دۆخە چەقبەستو و سیستەمە سیاسییە تۆتالیتارییەی کوردستان جگە لە دەنگهەڵبڕین و بەرگریکردن لە ئازادییەکانی ئینسان.

ماڵپەڕی سەردەشت عوسمان: بە داڕشتنی سیناریۆ و هۆنینەوەی چیرۆکی ناڕاست لە دۆسیەی فڕاندن و تیرۆری سەردەشتدا بەکردەوە ناکاتە سیناریۆی پەنادانی تیرۆرستان و شاردنەوەی قەزیەکە؟ ئامانج لە داپۆشینی تاوانی تیرۆری سەردەشت، لە ڕێگای سیناریۆ چییە؟ 
کەمال چۆمانی: سیناریۆکان هێند بازاڕییانە بون کە تیرۆرکردنی سەردەشت عوسمانی لەسەر بیروباوەڕ دڵنیاکردەوە. کاتێک سیناریۆکانمان بینین، شتێکیان بۆ نەهێشتینەوە کە گومانمان هەبێ لە هۆکاری تیرۆرکردنی سەردەشت جگە لە هۆکاری رادەربڕین.
ئامانج لەو سیناریۆیانە، بە هیچ تەماشاکردنی کۆمەڵگە و ئازادیی رادەربڕینە. لەپاڵ ئەوەشدا، دەستەڵات ئەبوا هێندێک سیناریۆی دروستبکردبانایە بۆ قەناعەتپێهێنانی لایەنگرانی خۆی. خۆشبەختانە، لایەنگرانیشیان شەرم دایانئەگرێ کە باس لە تیرۆری سەردەشت عوسمان ئەکرێ. لە چلەی ماتەمینی سەردەشت عوسمان، بەسودفە لەگەڵ سەیارەیەک سواربوم کە تێیدا کەسێکی عەسکەری تێدا بو. ئەو کەسە عەسکەرییە لە تەواوی شەڕەکانی ناوخۆدا بەشداربوبو. هەمو شەڕەکانی ناوخۆ، وەک خۆی باسیئەکرد، هێندەی کوشتنی سەردەشت عوسمان نیگەرانی نەکردبو. ئەوە لەپاڵ دڕندەیی کوشتنەکەی سەردەشت، ئەوەمان بۆ رونئەکاتەوە عەقڵییەتی زۆرێک لە خەڵکەکەش کە تا دوێنێ شەڕیان بۆ هێزە حوکمڕانەکان ئەکرد، گۆڕاوە. 
سەردەشت عوسمان و سۆرانی مامەحەمە، کۆدەنگییەکی نیشتیمانییان دروستکرد. لە ئاستی جیهانیش دەنگدانەوەیەکی گەورەیان بە دوای خۆیاندا هێنا و وایانکرد هەرچی سیناریۆیە، جێگەی پێکەنین بێ.
تیرۆری رۆژنامەنوسان لە هەمو ئەو سیستەمە نادیموکراتییانە شتێکی باو بوە کە ترسیان لە دەستەڵاتی خۆیان هەبوە. بەڵام دواجار بکوژان هەر راپێچی دادگا کراون. 
ئەگەر تیرۆرکردنی هرانت دینک، رۆژنامەنوسی تورکیی بە رەگەز ئەڕمەنی، سکانداڵێکی گەورە بوبێ بۆ تورکیا و ژەندەرمە و پۆلیسی وڵاتەکە بەتایبەت دوای بڵاوبونەوەی فۆتۆکانی پۆلیس و ژەندەرمە کە پێئەکەنن وەستاون لەگەڵ بکوژەکە لە بەرامبەر کوشتنی رۆژنامەنوسێک، ئەوا کوشتنی سەردەشت عوسمان و سیناریۆکانی سکانداڵێکی زۆر گەورەترە بۆ حکومەتی هەرێمی کوردستان. 
ئاداری ساڵی رابردو، رێکخراوی جیهانیی پەیامنێرانی بێ سنور، پێشوازیی لە راگەیاندراوێکی داواکاریی گشتیی ئۆکڕانیا کرد لە بەرامبەر کردنەوەی کەیسێکی لێکۆڵینەوەی تاوان بۆ رۆڵی سەرۆکی پێشوی ئۆکڕانیا، لیۆنید کوشنا، لە تێوەگلانی لە کوشتنی رۆژنامەنوسی ئۆپۆزسیۆن، جیۆرجی گۆنگادزە کە لە ساڵی ٢٠٠٠دا رفێندراو و کوژرا. ئەمە سەرەڕای بەڕێوەچونی چەندان دادگاییکردن و کێشمەکێش لەسەر ئەو روداوە.
تیرۆری سەردەشت و سۆران، کەیسەکەیان یەکلایی نەبونەتەوە و رۆژنامەنوسان هەمیشە بەردەوام ئەبن لە داواکارییان بۆ ئاشکراکردنی بکوژانیان. ئەمڕۆش نەبێ سبەی، ئەم کەیسانە هەرگیز وننابن.