دەسەڵات لە کوردستان لە رێى تیرۆرى سەردەشتەوە، پەیامى بەردەوامى درێژەپێدانى جەنگى خۆى دژى ئازادى ڕا دەربڕین و هەر بوونێکى ئازاد روونتر لە جاران راگەیاند
دیمانەی سایتی سەردەشت عوسمان، لەگەڵ بەڕێز دکتۆر جەعفەر عەلی
سایتی سەردەشت عوسمان: هەموو ئاماژەکان ئەگەرێنەوە سەر ئەو خاڵەی سەردەشت لەسەر ساتێریک تیرۆر کرا کە ناوی کچێکی بارزانی تێدا هاتبوو، هەن دەیانەوێت ئەمە پەیوەست بکەنەوە بە فەرهەنگی پیاوەتی و ناموسیەوە، ڕای ئێوە لەمباریەوە چییە؟ تاکەی سەرۆک و خێزان و بنەماڵە ئەبێ تابوو بن؟ تاکەی پیرۆزییەکانی بتەکانی بنەماڵە و هۆز و عەشیرەت بەپیرۆز ئەکرێن؟
تا ئەو کاتەى لێکۆڵینەوەیەکى عادیلانە لە کەیسى تیرۆرکردنى سەردەشتدا دەکرێت، گومانەکان سەبارەت بە تیرۆرکردنى لەسەر نوسینى ئەو ساتیرەى، کە سەردەشتى تەنها بە خەیاڵ کردبووە زاواى بارزانى، زیندوو دەمێنێتەوە.
بێگومان ئەگەر ئەمە هۆکارى تیرۆرکردنى سەردەشت بووبێت، ناچار دەبین بڵێین، کە گەنجەکانى ئەم نیشتمانە بۆیان نییە بە خەیاڵیش لە کچانى بەرپرسانى هەرێم نزیک ببنەوە، ئەمەش تا ئاستێکى زۆر دەمانباتەوە نێو دونیابینى و جۆرێک لە ئەقڵیەتى سیاسیى و کۆمەڵایەتیەوە، کە تا هەنوکە نەیتوانیوە قۆناغى ئەقڵى خێڵ و سنورى پیرۆزیەکانى خێڵ تێبپەڕێنێ. مەسەلەى ناموس و پیاوەتى لاى مرۆڤى خێڵەکى، مەسەلەیەکە لە دەرەوەى سنورەکانى رەخنەو قسە لەسەر کردنن، بۆیە لە چوارچێوەیەکى کۆمەڵایەتى و سیاسیى لەمجۆرەدا دەستبردن بۆ هەستیارترین ئەڵقەکانى پیرۆزى خێڵ، کە تەواوى شەهامەت و جوامێرى و گەورەیى خێڵى لەسەر بەندە، دەستبردنە بۆ حەرامێک کە هەمیشە خواکانى خێڵ ئامادەن ژیان لەو دەست و پەنجە بزۆزو گەنجە بوێرانە وەربگرنەوە، کە رێگە بە خۆیان دەدەن لە دەرگاى پیرۆزیەکانى خێڵ بدەن و لە نێو دیوەخانى پیاو ماقوڵانیدا، رەخنەى سلوکى سیاسیى و کۆمەڵایەتى خواکانیان بکەن.
تەقدیسکردن لە مێژووى مرۆڤایەتیدا ریشەیەکى دێرینى هەیەو تا ئاستێکى زۆریش پابەندى ئاستى هۆشیارى و کۆمەڵایەتى تاکەکانى کۆمەڵگەیە، کەم شت هەیە لە مێژوودا مرۆڤ تەقدیسى نەکردبێت، (خۆر، مانگ، ئاو، رووداوى سروشتى، ژن، تا بە خێڵ و حیزب و سەرۆک دەگات)، ئەمانە هەمووى بەجۆرێک لە جۆرەکان لە قۆناغى مێژوویى جیاوازو، کات و شوێنى جیاوازدا، خراونەتە نێو بازنەى تەقدیسکردنەوە.
لە کۆمەڵگەى کوردى دواى راپەڕینەوە، حیزبەکانى کوردستان، تایبەت پارتى و یەکێتى لە رێى سود وەرگرتن لە دوا ئامرازەکانى تەکنۆلۆژیاو چاپ و زانیارى، لە هەوڵى بچوککردنەوەى خەڵک و فوکردندا بوون بە جەستەى حیزب و مەکتەب سیاسیى و سەرۆکەکانیاندا. سەرەنجام ئەم حاڵەتە سەرى کێشا بۆ زیندووکردنەوەى کولتورێک، کە کولتورى رۆژگارى ئامادەبوونى سیاسیى و کۆمەڵایەتى خێڵە، کولتورى بەهێزى دامەزراندنى پەیوەندیەکانە لەسەر بنچینەى خوێن و دەمارو بنەماڵەو خزمایەتى. ئەوەى لە نێو هێزێکى کۆنزەرڤاتیڤى وەک پارتیدا دەبینرێت کارکردنە بەو موفرەداتانەى خێڵ لە رۆژگارێکدا کە خێڵ پێگەو هێزى کۆمەڵایەتى و مێژوویى خۆى لە دەستداوە. پارتى لە رۆژگارێکدا، کە سەدەى بیست و یەکە، لە رێى هێز وەرگرتن لە پەیوەندیە کۆمەڵایەتیە نەریتى و خێڵایەتیەکان، جارێکیتر بە تەواوى کەرەستەو ئامرازەکانى دونیاى مۆدێرنە، لە هەوڵى تەقدیسکردنەوەى بنەماڵەو عەشیرەت و سەرۆکدایەو، هەوڵدەدات لە رێى هێز وەرگرتن لە ئەقڵ و هۆشیارى خێڵەوە، وزە بە جەستەى حیزب و بنەماڵەو سەرۆک بدات و، سەرەنجام کوردستان وەک خێڵێکى گەورە دەبینێ و سەرۆکیش وەک سەرۆکى خێڵى کوردان. لێرەوە هەر قسەیەک لەسەر سەرۆک، هەر رەخنەیەک لە سەرۆک، راستەوخۆ بە ماناى قسەکردن و رەخنەکردنى موقەدەساتى خێڵ و شەهامەت و جوامێرى و پیرۆزیەکانى باوکى گەورەى هەموان، سەرۆکى خێڵ ( حیزب) دێت. لە هۆشیارى و دونیابینى کۆمەڵایەتى لەمجۆرەشدا، رەنگە ئاسانترین شتێک کە بڕیارى لێبدرێت، ئەوە بێت کە مرۆڤەکان، کە گەنجەکانى وڵات لە بەرامبەر هەر دەستبردنێک بۆ هەر یەکێک لەو موقەدەساتانە، دەبێ لە بەرامبەریدا بە ژیانیان نرخەکەى بدەن.
سایتی سەردەشت عوسمان:شەڕی ئازادی دەربڕین و موقەدەساتە داسەپاوەکان لە کوردستان لە تیرۆری سەردەشتدا بەرەوڕووبونەوەیەکی توند نمایش ئەکات، ئەو دەسەڵاتەی سەردەشتی تیرۆرکرد ویستیان و دەیانەوێت لە ڕێگای ئەم تاوانەوە چ پەیامێک بگەیەنن؟ ئەم جۆرە پیرۆزکردن و داسەپاندنی پیرۆزیانە ج ڕۆڵێک لە شکڵپیدانەوەی دەسەڵاتدا لە کوردستان دەبینێت؟
گومانێک لەوەدا نییە، کە ململانێ یاسایەکى گرنگى پەرەسەندنى مێژوو و ژیانە. بە درێژایى مێژوو جەنگاوەرانى ئازادى باجى هەوڵ بۆ فراوانکردنى سەر زەمینى ئازادى و مرۆڤى ئازادیان داوە، لە بەرامبەردا دەسەڵاتێک بە هەموو هێزى مادى و مرۆیى خۆیەوە لە هەوڵى بێدەنگکردنى کۆمەڵگەو کوشتنى دەنگى ئازاددا بووە.
رەوتى رووداوو ئاڵوگۆڕو پەرەسەندنەکانى مێژوو ئەوەمان پێدەڵێن، کە بەهێزترین ستەمکارەکانى دونیا، دڵڕەقترین دیکتاتۆرەکانى مێژوو نەیانتوانیوە، نە وەک چۆن دەیانەوێت وەها کۆمەڵگە دروستبکەن، نە ئازادى ڕا دەربڕین و ئازادى مرۆڤەکانى ئەو کۆمەڵگەیانە تا ئەبەد بە پێى خواستى فاشیانەى خۆیان لە چوارچێوەیەکى تایبەتدا لە قاڵب بدەن.
ئازادى شتێکە هەمیشە دیکتاتۆرو ستەمکارەکان، هێزە شمولى و نا دیموکراتەکان، مەترسى قوڵیان لە بەرامبەریدا هەیە، گەورەترین کێشەى ستەمکارەکانى مێژوو لەگەڵ ئازادیدایە. خەبات بۆ ئازادى ئەگەر لەلاى ئازادیخوازان مەرجى بوون و ژیان و شوناسى مرۆڤانەیان بێت، ئەوا لەلاى ستەمکاران سەرەتاى کۆتاییهاتنى دەسەڵاتە نادیموکرات و تۆتالیتارەکانە، بۆیە هەمیشە لە مێژوودا جەنگى سەرەکى هێزو سەرکردە ستەمکارەکان، جەنگ بووە لەگەڵ ئازادى و مرۆڤى ئازاد. دەمێکە مێژوو ئەو راستیەى بۆ سەلماندووین، کە ستەمکاران دەتوانن دەیان ئازادیخواز بکوژن، دەتوانن چەندى بۆیان بکرێت کتێبەکان بسوتێنن، بەڵام هەرگیز ئەوەى کە نەیانتوانیوە بیکەن، لە ئێستاو ئایندەشدا هەر ناتوانن بیکەن، بریتییە لەوەى کە ناتوانن بیرى ئازادیخوازى و بیرۆکەى ئازادى و ژیاندۆستى تا ئەبەد بخنکێنن.
لە تیرۆرى سەردەشتدا بەریەککەوتن و روو بە ڕووبوونەوەى دوو روانین و دونیابینى جیاواز لە یەکدى لە کۆمەڵگەى ئێمەدا گەورەتر لە دەرکەوتنەکانى پێشتر خۆیان نمایشکرد. یەکێکیان دونیابینى ستەمکارى و مەیلى فاشیانەى دەسەڵاتى کوردى بوو، تایبەت پارتى دیموکراتى کوردستان و ، یەکێتیش بە هەڵبژاردنى بێدەنگى لە بەرامبەر پەلامار بۆ سەر کەرامەتى ئینسانى ئێمە جیاوازیەکى قوڵى لە پەیوەند بە کەیسى رفاندن و تیرۆرى سەردەشت عوسماندا پیشاننەدا، ئەویدیکەیان دونیابینى سەرەتاى دەرکەوتنى بەهێزى، هێزى کۆمەڵگەى مەدەنى و ئۆپۆزیسیۆن و شەقام بوو بە گشتى بۆ داکۆکى و وەستانەوە هاوشانى دەنگى ئازادو بەرگرى لە بوون و کەرامەتى مرۆڤى کوردى لەم هەرێمەدا.
بە مانا لەگەڵ تیرۆرى سەردەشتدا، دونیاى ئازادى و دونیاى ستەمکارى لە کۆمەڵگەى ئێمەدا لە پانتاییەکى بەرینترو لە فەزایەکى گەورەتردا تەعبیریان لە فیکرو بۆچون و روانینیان بۆ ژیان و ئازادى و نرخ و بەهاى ئینسان کرد. لەگەڵ سەردەشتدا، ستەمکارى دەسەڵاتى کوردى ماسکەکانى کەوتن و روونتر لە جاران دەموچاوى دەرخست، دەسەڵات ئاهەنگى خۆشى و چێژى ژورە تاریکەکانى مەرگدۆستى گواستەوە بۆ نێو جەرگەى روناکیەکانى پایتەختى هەرێم و لە پایتەختیشدا بۆ بەردەم حەرەمى هەستیارترین و باڵاترین دەزگاى خوێندن و مەعریفى لە کوردستان، کە زانکۆى سەڵاحەدین بوو.
دەسەڵات لە کوردستان لە رێى تیرۆرى سەردەشتەوە، پەیامى بەردەوامى درێژەپێدانى جەنگى خۆى دژى ئازادى ڕا دەربڕین و هەر بوونێکى ئازاد روونتر لە جاران راگەیاند. تیرۆرى سەردەشت بە تەنها پەلامار نەبوو بۆ سەر ژیانى تایبەتى گەنجێکى نیشتمانى ئێمە و خێزانێکى دیاریکراو، بەڵکو لە واقیعدا پەلامار بوو بۆ سەر کۆى دەزگاو دامەزراوەکانى حکومەت و پەرلەمان و دەزگا ئەمنیەکان ( هەر چەندە بەردەوام ئەم دەزگایانە تێبینیان لەسەر بووە)، سەردەشت لە جێگەیەک رفێندرا، کە ئەگەر سەرۆک و ئەندامانى کابینەى شەشەمى حکومەت، سەرۆکایەتى و ئەندامانى خولى ئێستا ( سێییەم)ى پەرلەمان زەحمەتیان بکێشایەو بچونایەتە سەر بانى تەلارەکانى ئەنجومەنى وەزیران و پەرلەمان، رەنگە ئاسان گۆڕەپانى چەتەکانى روناکى و رفێنەرانى سەردەشتیان ببینایە. بۆیە ئەم پەلامارە هێندەى دیکە حکومەت و پەرلەمان و دەزگا ئەمنیەکانى هەرێمى بێ نرخکردو لە هەر پرینسیپێکى ئەخلاقى و نیشتمانى بەتاڵیکردنەوە، ئەمە لەلایەک، لەلایەکى دیکەوە، نە حکومەت و نە پەرلەمان و نە دەزگا ئەمنیەکان لەم کەیسەدا نەیانتوانى راستگۆیانەو بە یەک مەسافەى یەکسان لە بەرامبەر قوربانى و جەللاددا مامەڵە بکەن، بگرە سەرەنجامى کۆمیدیانەى لیژنەى لێکۆڵینەوە، ناشیرینتر لە کوشتن، ناشیرینتر لە تیرۆر، قوربانى تێدا کرا بە جەللاد.
بۆیە لە بڕواى مندا لە کەیسى تیرۆرى سەردەشتدا، دەسەڵات روونتر لە جاران و بە زمانێکى زۆر سادە لە برى چرپاندن، بە دەنگى بەرز هاواریکرد، لەم هەرێمەدا دەسەڵات ئەو بوونەوەرە زەبەلاحە بێ سنورەیە، کە حکومەت و پەرلەمان و تەواوى دەزگا ئەمنى و چەکداریەکانى نیشتمانى کردۆتە پاسەوانى بەردەم داپۆشینى کەموکورتى و پیرۆزیەکانى دیوەخانەکەى، ئەوە پیرۆزیەکانى خێڵ و دیوەخانە بڕیار لەسەر هەڵبژاردنى رۆژەکانى مەرگ و ژیانى مرۆڤى ئەم نیشتمانە دەدات، نەک شتێکى دى.
سایتی سەردەشت عوسمان: پایەکانی هەڵکشان و زەقبوونەوەی ئیستیبدادی سیاسی لە کوردستاندا چییە؟ چۆن دەکرێت سنوور بۆ ئەمە دابنرێت؟ ئایا لەو ڕوبەڕو بونەوەیەی لەسەر تاوانی تیرۆری سەردەشت ڕوویدا ئاسۆی سەرکەوتن و شکستی جوڵانەوەی ئازادیخوازانە لە کوردستان چۆن خۆی نیشان دا؟
لە کوردستاندا ستەمکارى سیاسیى زیاتر لە جاران روو لە هەڵکشانە، ستەمکارى رووە دزێوو ناشیرینەکانى خۆى روونتر لە ساڵانى رابردوو نمایشدەکات، دەسەڵات بە ناوى نیشتمانپەروەرى و ئەمنى نەتەوەییەوە نەک رێگەى بەخۆیداوە دەست بۆ هەموو شتێک بەرێت، بەڵکو سڵ لە هیچ جۆرێک لە پەلامار بۆ سەر ئازادى ئینسانى کوردى و ئازادى ڕا دەربڕین ناکات. لە هەموو دونیادا دەسەڵاتى ستەمکار پێویستى بە کۆمەڵێک ئامراز هەیە تا لە ڕێیەوە ستەمکارى ئەنجام بدات. دەسەڵات بۆ ئەوەى ستەمکارى بەڕێوەبەرێت پێویستى بە ئابورى و بنەماى دارایى بەهێز هەیە، پێویستى بە دەزگاى زەبەلاحى میدیایى و هێزى چەکدارو لەشکرى تایبەت هەیە، پێویستى بە فەزایەکى گشتى بێدەنگ و بێ ئیرادەو پرۆسەى ئەنجامدانى لە مرۆڤخستنى مرۆڤ هەیە، وێڕاى هەموو ئەمانە پێویستى زۆریشى بە لەشکرێک رۆژنامەوان و راگەیاندکارو رۆشنبیر هەیە تا بتوانێت بە هۆى تەواوى ئەم ئامرازانەوە ستەمکارى بە تامى دادپەروەرى و نیشتمانپەروەرى دەرخواردى هاوڵاتیانى بدات.
تۆ سەیرکە دەسەڵاتى کوردى هەموو ئەم ئامرازانەى ستەمکارى بە زیادەوە لەبەر دەستدایە، ئابورى نیشتمانى کورتکراوەتەوە بۆ ئابورى حیزب، میدیاى نیشتمانى بوونى نییە، هێزى چەکدارو لەشکرى نیشتمانى بوونى نییە، ئەوەى هەیە میدیاى حیزب و کەسەکانە، چەکدارو لەشکرى حیزب و مەکتەب سیاسیەکان و سەرۆکەکانە. بە کورتى بۆ ئەوەى دەسەڵاتێک ستەمکار بێت پێویستى زۆرى بە لە نیشتمانیخستنى تەواوى دەزگاو دامەزراوە نیشتمانیەکان و ئابورى و لە شکرى نیشتمانى هەیە، هەروەها گۆڕینیەتى بۆ دەزگاو دامەزراوەى حیزب و بنەماڵەو سەرۆک. کاتێکیش توانى ئەمە بکات دەتوانێت شێوازو میکانیزمەکانى بێدەنگکردنى کۆمەڵگە بە شێوازى تایبەتى خۆى هەڵبژێرێت و درێژە پێبدات.
ئەوەى دەتوانێت سنور بۆ ستەمکارى سیاسیى دابنێت، کارایى و ئەکتیڤبوونى هێزە سیاسیى و کۆمەڵایەتیەکانى دەرەوەى دەسەڵات و رێکخراوو ناوەندەکانى کۆمەڵگەى مەدەنى و هێزى هۆشیارى گەنجان و شەقامە بە گشتى.
گۆڕانکاریەکانى دونیا لە دوو دەیەى کۆتایى سەدەى بیست و لە سەرەتاکانى سەدەى بیست و یەکدا خێراتر لە گۆڕانکاریەکانى ساڵان و سەدەکانى رابردوو روو دەدەن، سەیرى یەکێتى سۆڤیەتى پێشوو، تەواوى وڵاتانى بلۆکى سۆسیالیزم لە خۆرهەڵاتى ئەوروپا بکە، ئەمانە ئەگەرچى گەورەترین ئامرازو کەرەستەکانى ستەمکارى سیاسیان لەبەر دەستدا بوو، درێغیشیان نەکرد لە بەکارهێنانیدا، بەڵام نەیانتوانى تا سەر کۆمەڵگە ناچار بە بێدەنگى بکەن. دیقەت لە رووداوە خێراکانى دونیاى عەرەبى بدە لە ماوەى تەنها یەک ساڵدا، (بن عەلى و موبارەک و قەزافى و ساڵح) هەر هەموویان دەزگاو ئامرازى سەرکوت و ستەمکارى سیاسیان هەبوو، چەندى بۆشیانکرا تەمەنى پڕ لە ستەمکارى خۆیان و بنەماڵەکانیان پێدرێژ کردەوە، بەڵام سەرەنجام ئاراستەى (با)ى ئازادى و دیموکراسى پێچەوانەى جوڵەى دیکتاتۆرى و ستەمکارانەى کەشتیەکەى ئەوان هەڵیکرد.
بۆیە هەموو ئەو هێزە سیاسیانەى جیهانبینى خۆیان لەسەر دژایەتى دیموکراسى و ئازادى و مافى مرۆڤ دامەزراندووە، هەمانکات روویان لە داخران و بێدەنگکردنى کۆمەڵگەو ستەمکارى سیاسیە، هێزگەلێکن چارەنوسیان لەو ستەمکارانە روونترو باشتر نابێت، کە ئێستا بە بەرچاوى خۆیانەوە بوون بە بەشێک لە مێژوو، بەڵام مێژوویەکى رەش، مێژووى سەرکوت و ستەمکارى. لەمڕوانگەیەوە تیرۆرى سەردەشت ئاسۆکانى سەرکەوتنى دەسەڵاتى کوردى لەبەر چاوى ئێمەو تەواوى ئازادیخوازان و ژیاندۆستانى ناوەوەو دەرەوەى کوردستان، لێڵ و تەڵختر دەکات.
سایتی سەردەشت عوسمان: سەردەشت لە کوردستان نوێنەرایەتی چی دەکات؟ تیرۆری ئەو لە پەیوەند بە کێشەی نەوەی نوێ لەگەڵ دنیا کۆن سیمبولی چییە؟ ئایا دەرکەوتنی سەردەشت و سەردەشتەکان لە کوردستاندا دیاردەیەکی گوزەرایە، یان گوزارش لە ململانێیەکی قوڵ و قەڵەشتی گەورەی کۆمەڵایەتی دەکات؟
ساتەوەختى تیرۆرى سەردەشت، ساتەوەختى دەرکەوتنى هێزى کۆمەڵایەتى نوێ، دەنگى تازەو وزەى نوێى کۆمەڵگەى کوردى بوو، ساتەوەختێک بوو، کە وێڕاى دەرکەوتنى ئۆپۆزیسیۆنى سیاسیى لە کوردستان، رێکخراوەکانى کۆمەڵگەى مەدەنى و هێزى شەقامیش چالاکترو ئەکتیڤتر لە ساڵانى رابردوو، هەڵوێست و قسەى جدیان دەرهەق بە رووداوە نێوخۆییەکانى کوردستان هەبوو، بە قورساییەکى زیاتریشەوە لە نێو کایەى سیاسیى و کۆمەڵایەتى هەرێمى کوردستاندا دەرکەوتن. جگە لەمانە گەنجان، کە توێژێکى زیندوو کاریگەرى هەر کۆمەڵگەیەکن، لە کۆمەڵگەى کوردى دواى هەڵبژاردنى (25ى تەموزى 2009) وە بە دەنگى بەهێزترو ئامادەیى گەورەترەوە بۆ داکۆکى لە مافەکانیان و ئازادى و عەدالەتى کۆمەڵایەتى و بەشداریکردن لە بنیاتنانى کۆمەڵگەیەکى کراوەو دیموکرات، ئامادەبوونى خۆیان زۆر کاریگەرتر لە کاریگەریەکانى رابردوویان پیشاندا.
سەردەشت عوسمان لە کوردستان، چیتر بریتى نییە لە تەنها گەنجێک و بەس، چیتر بریتى نییە لە رۆژنامەنوس و خوێندکارێکى زانکۆ، چیتر بە تەنها دایک و باوک و چەند براو خوشکێک لە بەردەم بەرپرسیارێتى خوێنى سەردەشتدا نەوەستاون. سەردەشت لە رۆژى رفاندنیەوە، دواتریش لە رۆژى تیرۆرکردنیەوە، ئیتر نوێنەرى هەموو گەنجانى ئازادیخوازو، نوێنەرى رۆژنامەنوسانى بوێرو دەنگى دلێرى تەواوى خوێندکارانى زانکۆو، کوڕى هەموو دایک و باوکێکى ئازادو ئازادیخوازو ویژدان زیندووى ئەم نیشتمانەو تەواوى مرۆڤدۆستانە. بە مانا هەموومان، تەواوى ئازادیخوازانى نیشتمان لە بەردەم جەستەى تیرۆرکراوى سەردەشت و لە بەردەم پەلامارى بەربەریانە بۆ سەر ژیان و کەرامەتى گەنجێک و رۆژنامەنوسێکى ئازاد بەرپرسیارێتى مێژوویى و ئەخلاقیمان لە ئەستۆدایە. سەردەشت لە دواى تیرۆرکردنیەوە دەبێتە نوێنەرو سیمولى ئازادى و ئازادى ڕا دەربڕین، دەبێتە نوێنەرى ئەو نەوە یاخیەى، کە چیتر ئامادە نییە لە بەردەم تەلارە بەرزەکانى دەسەڵاتدا ملکەچ بکات، چیتر ئامادە نییە رۆحى یاخیبوون و شوناسى ئازادى و بوونى راستەقینە و رەسەنى خۆى بە مانا هایدیگەریەکەى بدۆڕێنێ.
بە دیوێکى دیکەدا سەردەشت چ لە وێنەى رۆژنامەنوس و خوێندکارێکى زانکۆیى یاخى، چ لە دواى تیرۆرکردنیدا، جارێکیتر فۆرمى ئەو ململانێ سروشتیەى ژیانمان پیشاندەدات، کە بە تایبەت لە کۆمەڵگە کۆنزەرڤاتیڤ و نەریتیەکاندا لە نێوان نەوەى کۆن و نەوەى نوێدا سەرهەڵدەدات.
بەپێى تیۆرەکەى ( تۆینبى) کەمینەى دەسەڵاتدار کاتێک تواناى داهێنان و بەڕێوەبردنى کۆمەڵگەى نامێنێت، ئامادە نییە ددان بە لە دەستدانى وزەى داهێنەرانەیدا بنێت، بۆیە هەوڵدەدات لە رێى قامچیەوە کۆمەڵگەو ناڕەزاییەکانى خەڵک ناچار بە ملکەچى بکات، کە سەرەنجام لێکترازانى کۆمەڵایەتى لە کۆمەڵگەدا روودەدات و، کۆمەڵگە روو بە ڕووى دابەشبوون دەبێتەوە.
سەبارەت بە کۆمەڵگەى کوردیش، دەسەڵاتدارانى ئێمە گەرەکیانە تا رۆژى حەشر بە پاساوى نەماى مێژوویى و بشەرعیەتى شۆڕشگێڕى درێژە بە دەسەڵاتى رەهایان بەسەر کۆى جومگەکانى ژیان لە کۆمەڵگەدا بدەن. لێرەوە هەر هەوڵدان و یاخیبوونێکى نەوەى نوێ و وزەى تازەى چین و توێژو کەرتە کۆمەڵایەتیەکانى کۆمەڵگە بە دەرچوون لە بازنەکانى نیشتمانپەروەرى و مەترسى بۆ سەر کوردو جوگرافیاى هەرێمى کوردستان تەفسیر دەکەن، تەنانەت هەر جوڵەیەکى ئەم نەوە نوێیە بە دەستى دەرەکى پێناس دەکەن و دەیانەوێت لە رێى ناشیرینکردنیەوە لە هەموو خەسڵەتێکى جوانى دیموکراسى و ململانێى تەندروستى نێوان نەوەکان بە تاڵى بکەنەوە.
ئەوەى ئێستا لە کوردستاندا بەدیدەکرێت و دەبینرێت، تایبەت لە دواى پرۆسەى هەڵبژاردنى ساڵى (2009)وە، هەر یاخیبوون و ناڕازیبوونێکى گەنجان، خوێندکاران، رۆژنامەنوسان، مامۆستایان، پزیشکان و ئەندازیاران و… هتاد، تا رادەیەکى زۆر گوزارشت لە جۆرێک لە ململانێى قوڵى کۆمەڵایەتى دەکات لە نێوان دوو نەوەى کۆمەڵگەى کوردیدا، نەوەیەک کە بە نیازە تا ئەبەد لەسەر کورسى مێژوو و شەرعیەتى شۆڕشگێڕى دابنیشێت، لەگەڵ نەوەیەک کە روئیاو دیدى تایبەتى خۆى هەیە بۆ دەسەڵات و ئازادى و عەدالەتى کۆمەڵایەتى و تەنانەت بۆ چەمکى شەرعیەتى شۆڕشگێڕیش. ئێمە لە ئێستادا لە بەردەم دەسەڵاتى نەوەیەکدا وەستاوین، کە بە عەمەلى ئامادەبوونى ئەوەى تێدایە لە بەرامبەر هەر خۆپیشاندانێکى مەدەنیانەدا، شەقامەکانى نیشتمان بە بەرچاوى دونیاوە نە تەنها میلیتاریزە بکات، بەڵکو بە خوێنى گەنجانیشى سورى بکات. ئەمەش هەمان ئەو تیۆرەى (تۆینبى)مان بۆ دەسەلمێنێ کە دەسەڵاتداران کاتێک هێزى بەڕێوەبردنى کۆمەڵگە دەدۆڕێنن، کاتێک نەوەیەکى نوێ بە دیدگاو روئیاى نوێوە دەچێتە ململانێوە لەگەڵیان، لە برى هەڵبژاردنى درێژەدان بە ململانێى ئاسایى و تەندروست، بیریان هەر لەلاى قامچیەکانیانە، بۆیە زۆر ئاسان ئامادەن بە مەبەستى بێدەنگکردن و مل پێکەچکردنى نەوەى تازەى یاخى و پاراستنى کورسیەکانیان، پەنا بۆ قامچى ببەن و لە رێى هێزو زەبرى قامچیەوە رۆحى یاخیبوون و رەخنەو پرسیاریان تێدا بکوژن.
سایتی سەردەشت عوسمان: بەر لە سەردەشت گەلێک ڕوداو و تاوانی گەورەی تر لە کوردستاندا ڕویان داوە، دەسەڵاتی حاکم نمونەی زۆری تری سەرکوتی خوێناوی لە مێژوی ڕەشی خۆیدا هەیە، چی وای کرد ئەم جارە تیرۆری گەنجێک ئەو هەموو توڕەییە بهێنیتە سەر شەقام؟
لە هەر قۆناغێکى پەرەسەندنى مێژوودا، بەپێى کات و شوێنى جیاواز، هەم ستەمکارى لە فۆرمى جیاوازدا تەعبیر لە خۆیدەکات، هەم دەنگى ئازادو ئازادیخوازان لە گەڕاندان بە دواى گەیشتن بەو کات و شوێنەى ستەمکارى تێدا شەرمەزار بکەن و لە دەرفەتى گونجاوتریشدا بیوەستێنن.
لە کوردستانداو لە دواى یەکەمین هەڵبژاردنى پەرلەمانى کوردستان لە مایسى 1992 و دامەزراندنى یەکەم کابینەى حکومەت تا بە ئێستا دەگات، کۆمەڵگەى کوردى لەسەر دەستى هێزەکانى دەسەڵات لە کوردستان روو بە ڕووى دەیان تاوانى گەورەى دژ بە ئازادى و مافى مرۆڤ کراوەتەوە. هەموومان شاهیدى ئەنجامدانى کارەساتى خوێناوى و ڕفاندن و دیل کوشتن و سوکایەتى بە کەرامەت و رێزى مرۆڤ و تاڵان و بڕۆى ئەم نیشتمانەین، شاهیدى هێنانى لەشکرى بەعس و پاسدارى ئێرانین بۆ قولاِیى خاکى هەرێمى کوردستان، شاهیدى زیندانى نهێنى و تیرۆرى کەسایەتى سیاسیى و رۆژنامەنوس و کەسایەتى مەعنەوى مرۆڤەکانى ئەم هەرێمەین، شاهیدى میلیتاریزەکردنى شەقامەکانى کوردستان و وەڵامدانەوەى بەردین بە بیکەیسى لەلایەن چەکدارانى حیزبەوە. هەموو ئەمانە بەشێکن لە نمونەى تاوانە مێژووییەکانى دەسەڵات دەرهەق بە ئێستاو ئایندەى کۆمەڵگەى کوردى. بەڵام رەنگە تا ساتەوەختى تەموزى 2009 و رفاندن و تیرۆرى سەردەشت، دەسەڵات دەرکى بە گەورەیى و قوڵى برینى جەستەى ئەم هەرێمەو ناڕەزایەتى پەنگخواردووى خەڵکى کوردستان بە گشتى و، گەنجان بە تایبەتى نەکردبێت. گەورەیى ئۆپۆزیسیۆنى لە رووى جەماوەرى و تواناى داپۆشینى شەقامى وەک پێویست لە حیساباتى سیاسیى خۆى لێکنەدابێتەوە.
سەردەشت دواى کەمتر لە ساڵێک لە تەمەنى ئۆپۆزیسیۆنى سیاسیى لە هەرێمى کوردستان، تیرۆرکرا، ئەم پەلامارە بۆ سەر ژیانى گەنجێک بە رۆژى روناک و لە ناو جەرگەى دەسەڵاتى پارتیدا بۆ هەڵسەنگاندنى هەڵوێست و راستگۆیى هەر هێزێکى ئۆپۆزیسیۆن و، تەواوى رێکخراوەکانى کۆمەڵگەى مەدەنى و رۆشنبیران و رۆژنامەنوسان و گەنجانى نیشتمان، پێوەرێکى راستەقینەو ئەخلاقى بوو لە بەرامبەر هەڵوێست وەرگرتن دەرهەق بە ستەمکارى و تیرۆرى بە ئاشکراى هاونیشتمانیانى هەرێم، بۆیە بڕوام وایە کات و دۆخى مێژوویى و سیاسیى تیرۆرى سەردەشت تەواو جیاواز بوو لە کات و دۆخى تیرۆرى سۆرانى مامە حەمە و عەبدولستار تاهیر شەریف.
لە تونس و میسرو لیبیاو یەمەن و سوریاو …. هتاد دەیان ساڵ بە بەردەوامى دەسەڵات لە پەلامار بۆ سەر ئازادى و ئازادى ڕا دەربڕین و رێزو حورمەتى ئینسان درێغى نەکردووە، بەڵام لە هەر یەکێک لەم وڵاتانە رووداوێک بۆتە خاڵى سێنتەرى بۆ قسەکردن لەسەر بەگژداچونەوەى ستەمکارى دەسەڵات و کۆتایهێنان بە دەسەڵاتى مێژوویى و ئەبەدى.
رووداوى تیرۆرى سەردەشت ئەگەرچى لە رووى مێژووییەوە پێش مێژووى رووداوەکانى ئەم وڵاتانە دەکەوێت، بەڵام دیسان لەو خاڵە جەوهەریە بەدەر نییە، کە هەندێکجار رووداوێکى تایبەت دەبێتە بزوێنەرى مێژوو. لەگەڵ تیرۆرى سەردەشتدا بە عەمەلى چیتر خەڵک بەگشتى و رۆژنامەنوسان و گەنجان بە تایبەتى، ئەم رووداوە وەک تیرۆرى تاکە کەسێک و وەک خەمى خێزانێکى دیاریکراوو چەند کەسى ئەم نیشتمانە نابینن، بەڵکو لە تیرۆرى سەردەشتەوە، ئەوان دڵنیابوون لەوەى بۆ ئەوەى هەمووان تیرۆر نەکرێن، پێویستە رووداوى سەردەشت بکرێتە سەرەتایەکى گرنگ بۆ یەکخستنى دەربڕینى سیستماتیکانەى ناڕەزایەتى بەرفراوانى شەقام، بۆ ئەوەى چیتر ئازادى نەکوژرێت، بۆ ئەوەى چیتر دەستە ڕەشەکان بە بەرچاوى خۆرو پیاوانى حکومەتەوە مەرگ نەچێنن، بۆ ئەوەى مرۆڤ لە یاخیبوون نەخرێت و ستەمکارى میوانى هەمیشەیى ماڵەکانمان و شوێنى کارەکانمان نەبێت، پێویست بوو ئۆپۆزیسیۆن و کۆمەڵگەى مەدەنى و گەنجان و رۆژنامەنوسان و شەقام بەگشتى قسەى خۆى بکات، قسەیەک چیتر نابێت ئەم هەرێمە چوارچێوەیەکى گەورە بێت بۆ پەلامار بۆ سەر رێزو حورمەت و کەرامەتى ئینسان و تیرۆرى رۆژنامەنوسان. بە کورتى کات و دۆخى تیرۆرى سەردەشت، کات و دۆخى ئەو لەحزە مێژووییە بوو، کە دەبوو هاونیشتمانیانى ئەم هەرێمە جدیتر قسە لە دەسەڵات و قسە لە بارەى خۆیشیانەوە بکەن.
سایتی سەردەشت عوسمان: بە داڕشتنی سیناریۆ و هۆنینەوەی چیرۆکی ناڕاست لە دۆسیەی فڕاندن و تیرۆری سەردەشتدا بەکردەوە ناکاتە سیناریۆی پەنادانی تیرۆرستان و شاردنەوەی قەزیەکە؟ ئامانج لە داپۆشینی تاوانی تیرۆری سەردەشت، لە ڕێگای سیناریۆ چییە؟
لەوانەیە مێژووى هیچ میللەتێک لە دونیا بە قەد مێژووى کورد پاساوى ئامادەى نەبێت بۆ داپۆشینى کارە دزێوو ناشیرینەکانى، بۆ گۆڕینى جەللاد بە قوربانى و، قوربانى بە جەللاد. مرۆڤى ئازاد دەکرێت بە تیرۆریست و، تیرۆر و بکوژانى ئازادیش بە شەقامەکانداو لەبەر چراى روناکى حیزبدا پیاسە دەکەن.
داڕشتنى سیناریۆو دروستکردنى چیرۆکەکان بۆتە بەشێکى دانەبڕاو لە ئەخلاق و کولتورى سیاسیى هێزەکانى دەسەڵات لە کوردستان، ئەوان کاتێک خۆ بە خۆ شەڕى سڕینەوەى یەکتریان دەکرد، ئەوان کاتێک لەشکرى بێگانەو دوژمنانى کوردو ئازادیان هێنایە نێو قوڵاییەکانى خاکى کوردستانەوە، ئەوان کاتێک تەرمى پێشمەرگەیان ئەتککردو، زیاد لە پازدە ساڵە چارەنوسى پێشمەرگەى بە دیلگیراویان ئاشکرا نەکردووە، هەموو ئەمانە وەک کارى نیشتمانى و نیشتمانپەروەرى و خەبات بۆ دامەزراندنى دەوڵەتى کوردى لە فۆرمى حەکایەت و چیرۆکدا دەهۆننەوەو دەرخواردى خەڵکى کوردستانى دەدەن. هێزەکانى دەسەڵات رۆژگارێکى باش تەمەنى خۆیان لە رێى سیناریۆو چیرۆکى رەنگاو ڕەنگەوە درێژ کردۆتەوە، لە ئێستایشدا گەرەکیانە لە دۆخێکى تەواو گۆڕاودا، لە سیاقێکى مێژوویى زۆر جیاوازتر لە پێشوو، بە هەمان ئەو سیناریۆو چیرۆکە کۆنانە تەمەنى سیاسیان درێژ بکەنەوەو پەلامارەکانیان بۆ سەر ئازادى و کەرامەتى ئینسان دابپۆشن، بێئاگا لەوەى چیتر چیرۆکە کۆنەکان،ئەقڵە کۆنەکان، تواناى ژیانکردن و جوڵەى جارانیان لە دۆخێکى سیاسیى و کۆمەڵایەتى گۆڕاوو سیاقى مێژوویى نوێدا نییە.
بۆیە چیتر چیرۆکە کۆنەکان، کە زۆر جار لە رێگەى لیژنەکانى لێکۆڵینەوەوە بۆمانى دەگێڕنەوە، سیناریستەکانى هەر کەسێک بن، ناتوانن قەناعەت بە بەشێکى بچوکى کۆمەڵگەش بکەن، چونکە ئامانجى سەرەتاو کۆتایى چیرۆکەکان و کارى لیژنەکانى لێکۆڵینەوە زۆر ئاشکراو روون و دیارن، ئەویش بریتییە لە راستکردنەوەى پارسەنگ بۆ دەسەڵات و پیشاندانى بەرائەتى ئەوان لە تاوانەکانى دژى ئازادى و مافى ئینسان.
رفاندنى سەردەشت و دواجاریش تیرۆرکردنى لەم تێگەیشتنە بەدەر نییە. رفاندنى سەردەشت لە تاریکیدا رووینەداوە تا دەسەڵات و لیژنەکانى لێکۆڵینەوەى دەسەڵات لە تاریکیدا بۆ تاوانبارانى بگەڕێن. ئەو رۆژنامەنوس و خوێندکارەى زانکۆ بە رۆژى روناک و بە بەرچاوى پیاوانى حکومەت و خوێندکارانەوە لە ناو جەرگەى پایتەخت و لە بەردەمى کۆلیژێکدا رفێنراوە، بە شەقامەکانى پارتى و بە بازگە فەرمیەکانى پارتیشدا بەرەو موسڵ براوە و لەوێش بە کوژراوى دۆزراوەتەوە.
بەڵام دواتر ئەم تاوانە بە جۆرێکى دى و لیژنەى لێکۆڵینەوەش بۆ پیشاندانى ئەستۆ پاکى دەسەڵات، چیرۆکى جیاوازترمان بۆ دەهۆنێتەوە، چیرۆکێک، کە پێدەچێت سەرەتاکەى بەر لە ناوەرۆک و کۆتاییەکەى زووترو زۆرتر گومانەکانى تیرۆرى ئەو رۆژنامەنوسەمان لەلا قوڵترو گەورەتر بکاتەوە، دەبێ بە جوڵەیەکى ئەکتیڤەوە لە چاوەڕوانى کۆتایى پێهێنانى چیرۆکەکان و سیناریست و چیرۆکخوانەکاندا بین، تا بتوانین نیشتمان جوانترو کولتورى ژیاندۆستى و هیومانیستیش بکەینە بەشێک لە پێکهاتى سیاسیى و کۆمەڵایەتى کۆمەڵگەو ئەخلاقى دەسەڵاتیش، تا هەرچى زووتر خاڵى کۆتایى بۆ چیرۆکەکانى لە وێنەى چیرۆکى تیرۆرى سەردەشت و لیژنەکانى لێکۆڵینەوەى تایبەت بە کەیسى سەردەشت و کەیسى رووداوەکانى حەڤدەى شوبات و رۆژانى دوایى دابنێین